openscience

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τί είναι αυτό που μας κάνει να διαφέρουμε από τα άλλα ζώα; Πολλοί πιστεύουν ότι είναι η δίποδη βάδιση, η γλώσσα, η κοινωνική οργάνωση, ο συναισθηματικός πλούτος. Ε, λοιπόν όχι. Τα παραδείγματα των ζώων που τα διαθέτουν όλα αυτά -και μάλιστα σε εξαιρετικά ανεπτυγμένο βαθμό- είναι πολλά και δεν θα τα αναλύσω εδώ πέρα.

Το μοναδικό χαρακτηριστικό που διαθέτουμε, το οποίο διαφοροποιεί την ανθρώπινη φύση μας από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, το οποίο μας συντρόφευσε στην κατάκτηση του φυσικού περιβάλλοντος και στην ανάπτυξη του πολιτισμού μας είναι η ικανότητα να χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας σαν μηχανή του χρόνου και να ταξιδεύουμε στο παρελθόν, αλλά και στο μέλλον. Να αναζητούμε την αρχή της ίδιας μας της ύπαρξής και να έχουμε επίγνωση για το τέλος μας, για το γεγονός ότι κάποια στιγμή στο μέλλον, αναπόφευκτα, ως άτομα, θα σταματήσουμε να υπάρχουμε.

Το γεγονός ότι έχουμε επίγνωση για το θάνατό μας, θεωρείται πως έχει δώσει γένεση στην ανάγκη ύπαρξης των θρησκειών. Ποιο άλλο ζώο γνωρίζει ότι αναπόφευκτα στο μέλλον θα πεθάνει; Είδατε ποτέ κανένα χιμπατζή, σκύλο, αγελάδα ή μυρμήγκι να προσεύχεται; Αλλά ούτε αυτό το θέμα θα το αναλύσω εδώ.

Η ικανότητά μας να γνωρίζουμε το παρελθόν είναι καθοριστικής σημασίας. Και όχι μόνο το κοντινό, αλλά και αυτό που έγκυται πριν την αρχή της ίδιας μας της ιστορίας.

«Η ευφυής ζωή σε έναν πλανήτη ωριμάζει από τη στιγμή που ανακαλύπτει την προέλευσή της.», αναφέρει πολύ εύστοχα ο εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins στο βραβευμένο βιβλίο του «Το εγωιστικό γονίδιο».

Ας αξιοποιήσουμε, λοιπόν τη μοναδική αυτή εξελικτική ικανότητα που έχουμε αναπτύξει. Ας χρησιμοποιήσουμε τον εγκέφαλο μας σαν μηχανή του χρόνου και ας ταξιδέψουμε 8 εκατομμύρια χρόνια πίσω.

Βρισκόμαστε σε ένα τροπικό δάσος, σε μια ζούγκλα της Αφρικής. Κάνει πολύ ζέστη και έχει απίστευτη υγρασία. Τα δέντρα είναι πυκνά και ψηλά. Αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά πάνω στα δέντρα θα δούμε μερικές, πολύ συμπαθητικές φιγούρες να μας κοιτούν με περιέργεια. Είναι χιμπατζήδες, πιθηκόμορφοι οργανισμοί, οι οποίοι μετακινούνται από δένδρο σε δένδρο με τους μακριούς τους βραχίονές, προσαρμοσμένοι στις μικρές αποστάσεις μεταξύ των δένδρων σε αυτή τη ζούγκλα.

Ας ξαναμπούμε στη μηχανή του χρόνου και ας ταξιδέψουμε 3 εκατομμύρια χρόνια μπροστά.

Βρισκόμαστε στην Αφρική, αυτή τη φορά όμως δεν είμαστε στη ζούγκλα, αλλά σε μια δενδρόφυτη σαβάνα, μια ερημική και άνυδρη περιοχή. Τα δέντρα εδώ είναι πιο αραιά. Αν ψάξουμε για τους πιθηκόμορφους οργανισμούς, θα τους δούμε να περπατάνε στα δυο τους πόδια για να καλύψουν τις μικρές αποστάσεις μεταξύ των δέντρων, τις οποίες δεν μπορούν να καλύψουν πηδώντας από δέντρο σε δέντρο. Οι πιθηκόμορφοι αυτοί οργανισμοί δεν είναι χιμπατζήδες, αλλά αυστραλοπίθηκοι, οι οποίοι εξελίχθηκαν από ορισμένους τους χιμπατζήδες που προσαρμόσθηκαν για να επιβιώσουν σε αυτό το πιο άνυδρο περιβάλλον.

Ας ξαναμπούμε στη μηχανή του χρόνου και ας πάμε άλλα 3 εκατομμύρια χρόνια μπροστά.

Βρισκόμαστε πάλι στην Αφρική, όπου, όμως, το περιβάλλον γύρω μας έχει αλλάξει δραματικά. Είναι εντελώς άνυδρο και ξερό. Αντί για τα άλλοτε ψηλά και πυκνά δέντρα, τώρα βλέπουμε διάσπρατους κοντούς θάμνους. Αυτή η θαμνόφυτη σαβάνα δημιουργήθηκε γιατί η Εποχή των Παγετώνων στο Βορρά έχει αντλήσει σχεδόν όλο το νερό από την Αφρική. Οι φίλοι μας οι αυστραλοπίθηκοι σε αυτό το νέο περιβάλλον την έχουν βρει πολύ άσχημα. Μην έχοντας τα ψηλά δέντρα σαν καταφύγιο, είναι ιδιαίτερα εκτεθιμένοι στα λιοντάρια, τις λεοπαρδάλεις, τις ύαινες και άλλα σαρκοβόρα που αποτελούν δεινούς θηρευτές. Η επιβίωση τώρα είναι συνάρτηση της εφευρετικότητάς τους. Με άλλα λόγια, μόνο οι πιο εφευρετικοί αυστραλοπίθηκοι καταφέρνουν να επιζήσουν, διότι σκαρφίζονται επιτυχείς αμυντικούς μηχανισμούς: πετάνε πέτρες ή αγκαθωτά κλαδιά, χρησιμοποιούνε τη φωτιά και αιχμηρές λόγχες και καταφέρνουν, έτσι, να διώξουν ή να σκοτώσουν τους θηρευτές τους. Μάλιστα, όσο πιο εφευρετικοί είναι, τόσο μεγαλύτερο είναι και το μέγεθος του εγκεφάλου τους και άρα τόσο πιο πολλές πιθανότητες εχουν να επιβιώσουν και να μεταφέρουν τις γνώσεις και τα γονίδιά τους στους απογόνους τους. Το εξελικτικό πλεονέκτημα που προσδίδει το μεγάλο μέγεθος εγκεφάλου οδηγεί σιγά σιγά στην εμφάνιση του γένους Homo.

Ας ξαναμπούμε για τελευταία φορά στη μηχανή του χρόνου και ας πάμε 2,5 εκατομμύρια χρόνια μπροστά. Φτάνουμε στο σήμερα.

Τι βλέπουμε; Οι απόγονοι των αυστραλοπιθήκων, οι Homo sapiens sapiens, αποτελούν την πιο ευφυή μορφή ζωής. Και όχι γιατί είναι λιγότερο τριχωτοί, ή γιατί βαδίζουν στα δυο τους πόδια, ή γιατί επικοινωνούν σε πολλές γλώσες, αλλά γιατί μπορούν να χρησιμοποιούν τον εξελιγμένο τους εγκέφαλο σαν μηχανή του χρόνου, να αναζητούν απαντήσεις από το παρελθόν, να ανακαλύπτουν την αρχή της ίδιας τους της ύπαρξης και να κάνουν ακριβείς προβλέψεις για το μέλλον.

Με βάση τις γνώσεις που συσσωρεύθηκαν μέχρι σήμερα, οι προβλέψεις για το μέλλον προδιαγράφονται εξαιρετικά δυσοίωνες. Οι υπεύθυνοι να λάβουν τα κατάλληλα προφυλακτικά μέτρα δεν φαίνονται διατεθιμένοι να νομοθετήσουν. Η μόνη ελπίδα είναι είτε η εφευρετικότητα του Homo sapiens sapiens, ή εξέλιξή του σε Homo sapiens sapiens sapiens, ικανού να επιζήσει στο εχθρικό για τον σημερινό άνθρωπο περιβάλλον.