openscience

Με τη σκιά του πυρηνικού ολέθρου να πλανάται ακόμα πάνω από την Ιαπωνία, ο σεισμός και το τσουνάμι της 11ης Μαρτίου ξύπνησαν όλους τους εφιάλτες, θυμίζοντας πόσο ανήμπορος μπορεί να είναι ο άνθρωπος όταν βρεθεί αντιμέτωπος με τις δυνάμεις της φύσης. Τι συνέβη και τι μπορεί να σημαίνει η εμπειρία της Ιαπωνίας για την Ευρώπη; Ο πρώην διευθυντής του σεισμολογικού ινστιτούτου του αστεροσκοπείου Αθηνών και σήμερα ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ, κ. Γ. Σταυρακάκης, δέχθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις του δικτυακού τόπου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

ΕΚ: Τι ακριβώς συνέβη στην Ιαπωνία;

ΓΣ: Ο σεισμός της 11ης Μαρτίου σημειώθηκε σε μια περιοχή βορειοδυτικά της Ιαπωνίας όπου οι τεκτονικές πλάκες του Ειρηνικού και της Βορείου Αμερικής συγκλίνουν με ταχύτητα περίπου 80 χιλιοστών το χρόνο, μια τεράστια ταχύτητα εξ αιτίας της οποίας συσσωρεύονται αντιστοίχως τεράστιες τεκτονικές τάσεις στο εσωτερικό της Γης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ιαπωνία χτυπιέται από σφοδρότατο σεισμό, αυτός όμως είχε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και κυρίως το ότι για πρώτη φορά η καταστροφή οφείλεται όχι τόσο στο σεισμό όσο σε ένα δευτερογενές φαινόμενο, το τσουνάμι, το οποίο δημιουργήθηκε από τον σεισμό. Μάλιστα οι συνέπειες ήταν τόσο δραματικές λόγω της μεγάλης ταχύτητας του κύματος το οποίο χτύπησε την ακτή μέσα σε μόλις δεκαπέντε λεπτά από την κύρια δόνηση. Τούτο ενώ το ιαπωνικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης λειτούργησε άψογα και είχε προειδοποιήσει για τον κίνδυνο. Ο χρόνος όμως ήταν πολύ λίγος.

Το άλλο που έχει προκύψει εκ των υστέρων είναι πως τέσσερις σεισμοί μεγέθους άνω των 6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που είχαν προηγηθεί δύο ημέρες νωρίτερα αποτελούσαν προσεισμούς. Δυστυχώς όμως η επιστήμη μας δεν είναι ακόμα σε θέση να αξιοποιήσει τέτοια φαινόμενα στο βαθμό που θα έπρεπε και να αντιληφθεί ότι ένα σεισμικό γεγονός είναι, στην πραγματικότητα προσεισμός.

ΕΚ: Ήταν μεμονωμένο γεγονός ή μπορεί να συνδεθεί με καταστροφές που προηγήθηκαν όπως της Νέας Ζηλανδίας ή που ενδεχομένως θα ακολουθήσουν;

ΓΣ: Όταν μιλάμε για σεισμούς σε τέτοια μεγέθη δεν μιλάμε για σημειακό επίκεντρο αλλά για ρηξιγενή ζώνη με μήκος περίπου 300 χιλιομέτρων και πλάτος 100 χιλιομέτρων. Σε αυτή τη ζώνη θα εμφανισθούν όλοι οι μετασεισμοί οι οποίοι θα διαρκέσουν μήνες ολόκληρους. Ο δε ισχυρότερος μετασεισμός μπορεί να είναι μέχρι και μία μονάδα μικρότερος από τον κύριο σεισμό.

Σε ότι αφορά την αλληλεπίδραση με άλλες περιοχές, αυτό είναι κάτι το οποίο παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Ήδη υπάρχει κατανόηση του πώς τα σεισμικά κύματα επηρεάζουν τη μηχανική ισορροπία άλλων ρηγμάτων ή ακόμα του πώς λειτουργούν μηχανισμοί με τους οποίους ο σεισμός μεταδίδεται κατά μήκος του ιδίου ρήγματος για παράδειγμα με τη λεγόμενη "μετανάστευση" του επίκεντρου.

Ωστόσο αυτό δεν μεταφράζεται σε δυνατότητα πρόγνωσης γιατί ακόμα δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε χρονικά πότε η αλληλεπίδραση αυτή θα αποδώσει σεισμό κάπου αλλού.

ΕΚ: Στην Ευρώπη πρέπει να ανησυχούμε;

ΓΣ: Εδώ δεν είναι τόσο τραγικά τα πράγματα αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχάζουμε. Ο εγκέλαδος έχει δύο φίλους: τον εφησυχασμό πριν χτυπήσει και τον πανικό μετά.

Στην Ευρώπη όμως οι ταχύτητες σύγκλισης, για παράδειγμα της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την πλάκα του Αιγαίου, είναι πάρα πολύ μικρές σε σχέση με αυτήν που προανέφερα στη συγκεκριμένη περιοχή της Ιαπωνίας. Έτσι στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, την πλέον σεισμογενή περιοχή της Ευρώπης (με πλέον εκτεθειμένες την Ελλάδα και την Ιταλία), είναι εξαιρετικά σπάνια η εκδήλωση σεισμών με μέγεθος άνω των 6 έως 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ.

Στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη οι σεισμοί είναι κατά κανόνα πολύ μικρού μεγέθους. Να σημειώσουμε όμως ότι ο ισχυρός σεισμός του Κόμπε στην Ιαπωνία, το 1995, χτύπησε μια περιοχή που θεωρείτο χαμηλής έως μέτριας σεισμικότητας. Για το λόγο αυτό και οι περιοχές χαμηλής σεισμικότητας χρήζουν επιστημονικής παρακολούθησης. Στη φύση δεν μπορεί ποτέ να πει κανείς απόλυτα "όχι", αλλά πρέπει να ζούμε με ένα ρεαλισμό. Μέχρι σήμερα τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι το ενδεχόμενο ενός γιγαντιαίου σεισμού στην Ευρώπη είναι πάρα πολύ μικρό έως απίθανο .

ΕΚ: Δεν δικαιολογείται δηλαδή στην Ευρώπη ένας "πυρηνικός πανικός" λόγω σεισμού;

ΓΣ: Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Όταν μιλάμε π.χ. για την Τουρκία ή για άλλες σεισμογενείς περιοχές, ο σεισμός θα πρέπει να είναι το μοναδικό κριτήριο στην κατασκευή ή όχι πυρηνικού σταθμού. Αλλά για να μιλήσουμε για ισχυρό σεισμό στη Γερμανία, μάλλον θα πρέπει να αναθεωρήσουμε όλη τη σεισμική ιστορία της Γης. Κάθε χώρα θα πρέπει να εξετάσει με αυστηρότητα και να λάβει σοβαρά υπ' όψιν τους φυσικούς κινδύνους από τους οποίους απειλείται.