openscience

Ο συγγραφέας Sir Arthur Clarke (1917 - 2008), ένας από τους μεγάλους οραματιστές - μελλοντολόγους πέθανε στη Σρι Λάνκα, όπου ζούσε από το 1956, έχοντας περάσει τα τελευταία του χρόνια σε αναπηρικό καρότσι, σαν αποτέλεσμα επιπλοκών από την πολιομυελίτιδα από την οποία αρρώστησε το 1959. Ο Sir Arthur είναι γνωστός στο ευρύτερο κοινό ως ο δημιουργός του σεναρίου της επικής κινηματογραφικής ταινίας «2001: Η οδύσσεια του Διαστήματος» - στην πραγματικότητα, αυτός και ο σκηνοθέτης της ταινίας, Stanley Kubrick, έγραψαν μαζί το σενάριο, βασισμένοι στις τρεις σχετικές νουβέλες του συγγραφέα. Εκτός από αυτήν τη μεγάλη επιτυχία, ο Sir Arthur συνέγραψε περί τις 30 νουβέλες με θέματα εμπνευσμένα από το όραμά του για το ανθρώπινο μέλλον και 15 συλλογές με ιστορίες μικρού μήκους, ενώ ολοκλήρωσε την τετραλογία της «Οδύσσειας του Διαστήματος» με το «2010: Odyssey Two» (1982 - μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με τίτλο «2010: The Year We Make Contact» - 1984) και δύο ακόμα έργα που δεν έχουν φτάσει στη μεγάλη οθόνη, με τίτλο 2061: The Third Odyssey και 3001: The Final Odyssey.

Αν και τα τελευταία χρόνια η ζωή του δεν ήταν ρόδινη, λόγω της ασθένειάς του και της κατάστασης στην οποία είχε περιέλθει, η φυσιογνωμία του έλαμψε τόσο στους τομείς της επιστημονικής φαντασίας, αλλά και της διαστημικής έρευνας, κυρίως λόγω της εγκυρότητας των προβλέψεων και των οραμάτων του. Δεν είναι τυχαίο ότι τα βραβεία για τη σημαντικότερη προσπάθεια στη διαστημική έρευνα και κινηματογραφία φέρουν το όνομά του (Sir Arthur Clarke Awards - φέτος δίνονται στις 29 Μαρτίου), ενώ προτάθηκε για το βραβείο Nobel το 1994 κι έγινε ιππότης (πήρε τον τίτλο του ‘Sir') το 2000. Το όνομά του δόθηκε σε πρόσφατα εντοπισμένο είδος δεινοσαύρου, σε αστεροειδή, και στην εναλλακτική περιγραφή της γεωστατικής τροχιάς των δορυφόρων, ενώ η λέξη «Οδύσσεια» που ταυτίστηκε με τα πολυδιαφημισμένα έργα του έφτασε στο διάστημα μέσω του διαστημοπλοίου «Apollo 13», ενός μηχανικού δορυφόρου του Άρη («2001 Mars Odyssey»)

Παράλληλα, με το τεράστιο συγγραφικό του έργο, ο Sir Arthur έγινε γνωστός και για τους τρεις «νόμους της πρόβλεψης» που διατύπωσε:

1. Όταν ένας διακεκριμένος, πλην όμως γηραιός επιστήμονας διατείνεται πως κάτι είναι εφικτό, έχει σχεδόν σίγουρα δίκιο. Όταν διατείνεται ότι κάτι είναι αδύνατο, τότε κατά πάσα πιθανότητα έχει άδικο.
2. Ο μόνος τρόπος για να ανακαλύψουμε τα όρια του εφικτού είναι να επιχειρήσουμε κάτι κοντά προς το ανέφικτο.
3. Οποιαδήποτε επαρκώς ανεπτυγμένη τεχνολογία δε διακρίνεται από τη μαγεία.

Οι νόμοι αυτοί έχουν σχολιαστεί, συνήθως θετικά από μεγάλες μορφές της μελλοντολογικής λογοτεχνίας (Isaak Asimov, ο οποίος διατύπωσε και τους «τρεις νόμους της ρομποτικής», Larry Niven, Terry Pratchett), ενώ όπως θα ανέμενε κανείς εμφανίζονται και σε πληθώρα κινηματογραφικών ταινιών, τηλεοπτικών σειρών και γενικά σημαντικών εκφάνσεων της pop κουλτούρας (από τον τηλεοπτικό Doctor Who και τον κινηματογραφικό Superman, μέχρι τους Simpsons και το Dilbert). Η σπουδαιότητα του έργου του Sir Arthur, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο περιεχόμενο των έργων του και όχι στο συγγραφικό στυλ, τονίζεται από την ακρίβεια των προβλέψεών, όχι απλά σε τεχνολογικά θέματα, κάτι το οποίο θα ήταν αρκετά εύκολο με δεδομένη την εξέλιξη των σχετικών επιστημών, αλλά και σε θέματα που σχετίζονται με τον ανθρώπινο παράγοντα. Αν και η «Οδύσσεια του Διαστήματος» έφτασε στις οθόνες μας το 1964 και στα βιβλιοπωλεία το 1968, πολλές από τις έννοιες που περιγράφονται και ενσαρκώνονται εκεί είναι ήδη πραγματικότητα: οι υπολογιστές μας είναι πλέον ικανοί να ακούν και να καταλαβαίνουν αυτά που λέμε (πόσες φορές δεν έχετε τηλεφωνήσει στο κέντρο της τράπεζας με την οποία συνεργάζεστε και σας έχει απαντήσει ένα ευγενικό αυτοματοποιημένο σύστημα, το οποίο κατευθύνετε εσείς με φωνητικές οδηγίες;), διαβάζουν τα χείλη μας όπως ο HAL και εκφράζουν, έστω και πρωτόγονα, συναισθήματα. Η έννοια του affective computing, μιας πραγματικότητας όπου τα υπολογιστικά συστήματα αντιλαμβάνονται, προσαρμόζονται και εκφρράζουν συναισθηματικές καταστάσεις, μπορεί να προτάθηκε μόλις το 1997 από τη Rosalind Picard, ερευνήτρια του MIT, αλλά είχε περιγραφεί σε όλο της το μεγαλείο στο «πρόσωπο» του HAL 2001, του οδηγού - δολοφόνου στην «Οδύσσεια του Διαστήματος». Αν αυτό σας φαίνεται να είναι ακόμα επιστημονική φαντασία, κοιτάξτε γύρω σας για συσκευές που είναι έτοιμες να αναγνωρίσουν τις εκφράσεις του προσώπου σας, την προσωδία και την έκφραση της ομιλίας σας, ακόμα και την κούραση στο βλέμμα σας, όταν έχετε οδηγήσει για πολλές ώρες! Το Nabaztag, το επιτραπέζιο σκυλάκι-ρομποτάκι, μπορεί να σας παίξει τη μουσική που ταιριάζει στη διάθεσή σας ή να διαβάσει ένα βιβλίο το οποίο αναγνωρίζει μέσω τεχνολογίας RFID - αντίστοιχα, το Aibo και το Pleo, τα συμπαθέστατα ρομπότ-ζωάκια μπορούν να σας ακολουθούν καθώς βηματίζετε και να αντιδρουν στις κινήσεις σας. Αντίστοιχα, η Ferrari συμμετέχει σε ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στο έβδομο Πρόγραμμα Πλαίσιο, στο οποίο παρακολουθούνται οι επιδόσεις και αντιδράσεις ενός οδηγού επιβατηγού αυτοκινήτου και εντοπίζονται επικίνδυνες καταστάσεις, όπως η κούραση ή το υπογλυκαιμικό σοκ.

Ο HAL λοιπόν δεν είναι μακριά! Δεν ξέρω πόσα χρόνια θα περάσουν μέχρι να εμπιστευτούμε ένα διαστημικό ταξίδι σε ένα υπολογιστικό σύστημα - αναλογιστείτε ότι στο Παρισινό μετρό λειτουργεί μια πλήρως αυτοματοποιημένη γραμμή, αλλά παρόλα αυτά στα βαγόνια επιβαίνει κι ένας συνοδός, απλά για ψυχολογικούς λόγους. Αυτό που ξέρω είναι ότι έχουμε πλέον την τεχνολογία να καταργήσουμε τις συμβατικές διαπροσωπείες ανθρώπου-μηχανής, τα πληκτρολόγια και τα ποντίκια, και να χτίσουμε μιηχανές που θα μιλάνε στη γλώσσα μας, θα μας ακούν, θα μας βλέπουν και θα μας καταλαβαίνουν. Φαντάζεστε να μπαίνετε στη Ferrari σας με σκοπό να την πουλήσετε για το νεώτερο μοντέλο και αυτή να σας υποδέχεται με τα λόγια του HAL:

"Κοίταξε Dave, καταλαβαίνω ότι έχεις θυμώσει. Ειλικρινά πιστεύω ότι θα έπρεπε να καθήσεις ήρεμα, να πάρεις ένα αντικαταθλιπτικό και να το σκεφτείς καλύτερα. Γνωρίζω ότι πήρα κάποιες λανθασμένες αποφάσεις τελευταία, αλλά μπορώ να σε διαβεβαιώσω ότι η δουλειά μου θα επιστρέψει στο γνωστό της επίπεδο... Και θέλω να σε βοηθήσω".

Y.Γ. Μια μέρα πριν τον Sir Arthur απεβίωσε ο Anthony Minghella, σκηνοθέτης κινηματογραφικών επιτυχιών όπως ο "Άγγλος ασθενής", "Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλευ" και το "Cold Mountain". Όλοι οι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί ασχολήθηκαν αποκλειστικά με αυτόν, με τη φωτεινή εξαίρεση του Νίκου Μαστοράκη από το ραδιοφωνικό Radio Gold. Άτιμε Θείε Όσκαρ, άλλους τους ανεβάζεις κι άλλους τους ρίχνεις στα ...τάρταρα (η "Οδύσσεια του Διαστήματος" προτάθηκε για τέσσερα βραβεία Όσκαρ, αλλά πήρε μόνο ένα, αυτό για τα ειδικά εφφέ)