openscience

Όσοι έχετε περάσει τα σχολικά σας χρόνια στην Ελλάδα σίγουρα θυμάστε τις περίφημες αφίσες με τις οδηγίες αντίδρασης σε περίπτωση σεισμού. Και κάθε φορά που η Γη σείεται κάτω από τα πόδια σας η τηλεόραση επαναλαμβάνει ότι «πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους σεισμούς» γιατί η χώρα μας είναι σεισμογενής. Αυτό συμβαίνει επειδή η αφρικανική λιθοσφαιρική πλάκα βυθίζεται κάτω από την ευρασιατική πλάκα και επίσης είμαστε (ατυχώς) το άκρο της ευρασιατικής πλάκας. Τι είναι όμως οι λιθοσφαιρικές πλάκες και γιατί μας βασανίζουν; Η ιστορία μας ξεκινάει πριν από μερικούς αιώνες: όταν οι Ευρωπαίοι «ανακάλυψαν» την Αμερική και φτιάξανε τους πρώτους παγκόσμιους χάρτες διαπίστωσαν ότι οι ανατολικές ακτές της Νότιας Αμερικής και οι δυτικές ακτές της Αφρικής ταιριάζουν σαν τα κομμάτια ενός παζλ που αποχωρίστηκαν.

Παρόλο που χιλιάδες άνθρωποι έκαναν αυτήν την παρατήρηση κανένας δεν είχε την περιέργεια να το ψάξει περισσότερο. Μέχρι που, στις αρχές του 20ου αιώνα, ένας Γερμανός, ο Alfred Wegener, βρήκε αδιάσειστες αποδείξεις (σε πετρώματα, απολιθώματα κλπ) ότι αυτά τα δύο κομμάτια Γης κάποτε ήταν ενωμένα. Επειδή όμως δεν μπόρεσε να προτείνει έναν ικανοποιητικό μηχανισμό που να εξηγεί την μετακίνηση των ηπείρων αντιμετωπίστηκε σαν γραφικός. Μερικές δεκαετίες αργότερα όμως ο άνθρωπος εξερεύνησε τα βάθη των ωκεανών και έστειλε δορυφόρους στο διάστημα και διαπίστωσε, μέτρησε ακόμα, ότι οι ήπειροι όντως κινούνται. Έτσι γεννήθηκε η θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών. Για να καταλάβουμε τι είναι οι λιθοσφαιρικές πλάκες ας φανταστούμε ότι βρισκόμαστε σε ένα διαστημόπλοιο και βλέπουμε την Γη από ψηλά, με τους ωκεανούς και τις ηπείρους. Και τώρα ας αφαιρέσουμε όλο το νερό από την επιφάνεια του πλανήτη μας. Αυτό που απομένει είναι μια ξερή επιφάνεια με εξογκώματα (που αποτελούσαν τις ηπείρους) και βαθουλώματα (που αποτελούσαν τους ωκεανούς). Αυτή η ξηρή επιφάνεια χωρίζεται σε κομμάτια, πάχους περίπου 100km το καθένα, που λέγονται λιθοσφαιρικές πλάκες. Το πρόβλημα είναι ότι οι λιθοσφαιρικές πλάκες δεν είναι ακίνητες αλλά βρίσκονται σε συνεχή κίνηση μεταξύ τους. Στα όρια ανάμεσα στις λιθοσφαιρικές πλάκες συμβαίνουν σχεδόν όλα τα καταστροφικά φαινόμενα: οι εκρήξεις ηφαιστείων, οι σεισμοί κλπ. Υπάρχουν τρεις πιθανές κινήσεις των πλακών:

Οι πλάκες μπορεί να απομακρύνονται μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει στην μέση του Ατλαντικού ωκεανού, γι’ αυτό η απόσταση ανάμεσα στην Αφρική και την Αμερική μεγαλώνει. Καθώς οι πλάκες απομακρύνονται υλικό από το εσωτερικό της Γης αναβλύζει συνέχεια και καθώς φτάνει στην επιφάνεια ψύχεται και κολλάει στα τοιχώματα των πλακών. Έτσι οι πλάκες όχι μόνο απομακρύνονται αλλά και μεγαλώνουν αφού καινούριο υλικό προστίθεται συνέχεια στα άκρα τους. Αυτή η διαπίστωση βέβαια δημιουργεί ένα προφανές γεωμετρικό πρόβλημα: Αφού οι πλάκες μεγαλώνουν θα έπρεπε να μεγαλώνει και η επιφάνεια της Γης κι αφού ξέρουμε ότι η επιφάνεια της Γης δεν μεγαλώνει σίγουρα κάπου αλλού οι πλάκες καταστρέφονται...

Αυτό συμβαίνει στην περιοχή μας. Η αφρικανική πλάκα έχει μπροστά ένα ωκεάνιο κομμάτι και ακολουθεί ένα ηπειρωτικό κομμάτι. Η ευρασιατική, στο άκρο της οποίας βρίσκεται η χώρα μας, είναι ηπειρωτική. Καθώς οι πλάκες πλησιάζουν το ωκεάνιο μέρος της αφρικανικής πλάκας βυθίζεται κάτω από την ευρασιατική πλάκα. Αυτό συμβαίνει όχι επειδή ο ωκεάνιος φλοιός είναι πιο λεπτός αλλά επειδή έχει πιο πυκνά πετρώματα και στην φύση το πυκνό πάντα βυθίζεται (γι’αυτό ο φελλός επιπλέει αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα). Αυτή η βύθιση συνοδεύεται από σεισμούς, ακόμα και σε μεγάλο βάθος, και εκρήξεις ηφαιστείων. Κάποια στιγμή όμως θα βυθιστεί όλος ο ωκεάνιος φλοιός της αφρικανικής πλάκας και τότε θα συγκρουστούν δύο ηπειρωτικά κομμάτια και καθώς έχουν την ίδια πυκνότητα και κανένα δεν είναι διατεθειμένο να υποχωρήσει θα συγκρουστούν δημιουργώντας ένα μεγάλο βουνό. Έτσι σχηματίστηκαν και τα Ιμαλάια: η Ινδία που ήταν νησί ταξίδεψε βόρεια και έπεσε πάνω στην Ασία σχηματίζοντας την ψηλότερη οροσειρά του κόσμου.

Τέλος, δύο πλάκες μπορεί απλά να τρίβονται μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει στο περίφημο ρήγμα του Αγίου Ανδρέα στις Η.Π.Α. Το Los Angeles βρίσκεται στην πλάκα του Ειρηνικού και κινείται βόρεια ενώ η υπόλοιπη χώρα βρίσκεται στην Αμερικανική πλάκα και κινείται νότια. Κάποια στιγμή, μετά από μερικούς θεαματικούς σεισμούς, τα δύο αυτά κομμάτια θα αποχωριστούν. Το Hollywood έχει ήδη εκμεταλλευτεί την επερχόμενη γεωλογική αναταραχή και έχει γυρίσει αρκετές ταινίες καταστροφής με φόντο το San Francisco! Και με μας τι θα γίνει; Η αφρικανική πλάκα θα συνεχίσει να μας πλησιάζει. Ταυτόχρονα η Αδριατική, που αποτελεί μια σφήνα της Αφρικανικής μικροπλάκας, στρέφεται προς τις δυτικές ακτές μας ασκώντας πίεση ενώ κάπου στην εξωτική Αραβία, η Ερυθρά θάλασσα ανοίγει πιέζοντας την Αραβική χερσόνησο που με τη σειρά της σπρώχνει την Τουρκία ρίχνοντας την επάνω μας…η Ελλάδα είναι δηλαδή η γέμιση ενός γεωλογικού σάντουιτς!