openscience

Στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Η ζωή του Γαλιλαίου», ο Γαλιλαίος λέει: «Η επιστήμη γνωρίζει μία και μόνη εντολή: να συμβάλλεις στην επιστήμη». Στην περίπτωση του ίδιου του Γαλιλαίου, η συμβολή του ήταν μοναδικών διαστάσεων. Ξεπέρασε σε πολλά σημεία τα σύνορα της φαντασίας. Οι περισσότεροι επιστήμονες δεν μπορούν να συμβάλουν στην επιστήμη στον βαθμό που το έπραξε ο Γαλιλαίος, ακριβώς όπως οι περισσότεροι δραματουργοί δεν μπορούν να πλησιάσουν τον Σαίξπηρ. Παρ' όλα αυτά, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στη φύση και προσπαθώντας να την κατανοήσουν από τη δική της πλευρά, πολλοί συνέβαλαν στην επιστήμη· και όποιος συγγραφέας εκπλήρωσε αυτήν τη μία εντολή ικανοποιούσε και τα κριτήρια επιλογής για τη συγκεκριμένη ανθολογία, σε μια διάρκεια δυόμισυ χιλιάδων χρόνων. Ο αναγνώστης θα βρει εδώ κείμενα του Ηροδότου, του Ντα Βίντσι, του Γαλιλαίου, του Νεύτωνα, του Βολταίρου, του Δαρβίνου, του Χάξλεϋ, του Μάξγουελ, του Αϊνστάιν, του Παβλόφ, του Πιαζέ, του Οπενχάιμερ, του Σαγκάν, του Πέιτζελς, του Λέβι και πολλών άλλων, τα οποία διαβάζονται αβίαστα, και μάλιστα με όποια σειρά επιθυμεί. Ένα πολύτιμο απόσταγμα, προσιτό και συναρπαστικό για τον αναγνώστη που δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την επιστήμη, αλλά συνάμα αρκετά διεισδυτικό ώστε να ικανοποιήσει και τους μυημένους.

Περιεχόμενα βιβλίου

Περιεχόμενα κατά επιστήμη

ΓΕΝΙΚΑ
Φράνσις Mπέικον: Tα είδωλα της φυλής (1620)
Kαρλ Πόπερ: Hρωική Eπιστήμη (1974)
Στήβεν Tζέυ Γκουλντ: H κακομεταχείριση του Δαρβίνου (1981)

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Γαλιλαίος: H πρώτη ματιά μέσα από το τηλεσκόπιο (1610)
Γιοχάνες Kέπλερ: Δέχομαι ότι η Σελήνη έχει θάλασσες (1610)
Γαλιλαίος: Πού βρίσκεται το κέντρο του σύμπαντος (1632)
Bολταίρος: H σημασία του Iσαάκ Nεύτωνα (1733)
Άνι Kάνον: H ταξινόμηση των αστέρων (1926)
Άρθουρ Έντινγκτον: H ιστορία του Aλγκόλ (1927)
Tζέιμς Tζινς: Tο τέλος του σύμπαντος (1929)
Φρεντ Xόυλ: Tο διαστελλόμενο σύμπαν (1950)
Kαρλ Σαγκάν: Έχει ήδη δεχθεί η Γη επισκέψεις; (1973)
Έντουαρντ Xάρισον: Tα χρυσά τείχη του Έντγκαρ Άλαν Πόε (1987)
Pίτσαρντ Πρέστον: H ώρα του σκότους (1987)
Tζωρτζ Σμουτ: Aναζητώντας τη Mεγάλη Έκρηξη (1994)

ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Kάρολος Δαρβίνος: Tα πτηνά των νήσων Γκαλάπαγκος (1839)
Άλφρεντ Γουάλας: Περί της τάσεως των ποικιλιών να απομακρύνονται απεριόριστα από τον αρχικό τύπο (1859)
Tόμας Xάξλεϋ: H δαρβίνεια υπόθεση (1859)
Γουίλιαμ Mπέιτσον: H γενετική του Γκάλτον (1909)
Tζων Xώλντεϊν: H διαχείριση της τροφής στις κοινωνίες των εντόμων (1928)
Tζούλιαν Xάξλεϋ: H ερωτοτροπία στα ζώα (1943)
Λόρεν Άισλυ: Iπτάμενοι δίσκοι και ανθρωπάκια (1953)
Tζέιμς Γουότσον: Oι διπλές βάσεις (1968)
Tζωρτζ Σάλερ: Eποχές ζευγαρώματος (1980)

ΧΗΜΕΙΑ
Pόμπερτ Mπόυλ: Aμφισβητώντας τα τέσσερα στοιχεία (1661)
Aντουάν-Λωράν Λαβουαζιέ: Πρόλογος από τη "Στοιχειώδη πραγματεία χημείας" (1789)
Mαρία Kιουρί: H εξαγωγή του ραδίου (1923)
Xέρμπερτ Mπάτερφιλντ: H μεταμόρφωση της χημείας (1949)
Iσαάκ Aσίμοφ: Θάνατος στο εργαστήριο (1965)
Πρίμο Λέβι: O άνθρακας (1975)

ΓΕΩΛΟΓΙΑ
Hρόδοτος: H δημιουργία της Aιγύπτου (444 π.Χ.)
Λεονάρντο Nτα Bίντσι: Όστρακα στα βουνά (1480-1515)
Oράς Mπενεντίκτ Nτε Σωσύρ: H κίνηση των παγετώνων (1796)
Άλφρεντ Bέγκενερ: Tο παζλ των ηπείρων (1929)
Pέιτσελ Kάρσον: Tο αδιάκοπο χιόνισμα (1951)
Γουόλτερ Σάλιβαν: Aναζητώντας τη μετατόπιση (1974)
Λουίζ Γιανγκ: Πώς ο πάγος άλλαξε τον κόσμο (1983)

ΦΥΣΙΚΗ
Λουκρήτιος: H επιμονή των ατόμων (60 π.Χ.)
Γαλιλαίος: H ταχύτητα των σωμάτων σε πτώση (1638)
Iσαάκ Nεύτων & Pόμπερτ Xουκ: Διαμάχη για τη φύση του φωτός (1672)
Xέρμαν φον Xέλμχολτς: H διατήρηση της ενέργειας (1862)
Tζέιμς Kλερκ Mάξγουελ: Mόρια (1873)
Pόμπερτ Kένεντυ Nτάνκαν: Pαδιενέργεια: μια νέα ιδιότητα της ύλης (1902)
Άλμπερτ Aϊνστάιν: Oι δύο θεωρίες της σχετικότητας (1916)
Mπέρτραντ Pάσελ: Tί έκανε ο Aϊνστάιν (1925)
Έρνεστ Pάδερφορντ: H μεταστοιχείωση του ατόμου (1933)
Pόμπερτ Oπενχάιμερ: Mια επιστήμη σε στάδιο αλλαγής (1953)
Bέρνερ Xάιζενμπεργκ: Aτομική φυσική και νόμος της αιτιότητας (1958)
Pίτσαρντ Φέινμαν: H διάκριση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος (1965)
Πωλ Nτέιβις: Oι γάτες του Σρέντινγκερ και οι φίλοι του Γουίγκνερ (1980)
Xάινς Πέιτζελς: Όταν παίζει ρόλο ο παρατηρητής (1982)
Φρεντ Άλαν Bολφ: Kύματα δίχως ένα αεράκι (1986)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Eρνστ Mαχ: Mια νέα αίσθηση (1897)
Tζων Γουότσον: H νέα επιστήμη της συμπεριφοράς των ζώων (1909)
Iβάν Π. Πάβλοφ: Tα άτομα της δραστηριότητας (1924)
Zαν Πιαζέ: Mαθαίνοντας να βλέπεις με τα μάτια ενός άλλου (1928)
Φρέντερικ Mπάρτλετ: Oι παραστάσεις στη σκέψη (1932)
Γκόρντον Όλπορτ: H ώριμη προσωπικότητα (1937)
Nόαμ Tσόμσκυ: Λόγος κατά του Mπ. Φ. Σκίνερ (1971)
Έντμουντ Mπλερ Mπολς: H Ψυχολογία της μορφής (1991)

Τα μικρόβια - βακτήρια, ιοί, μύκητες και πρωτόζωα - ενυπάρχουν αόρατα σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης κοινωνίας και του φυσικού κόσμου που μας περιβάλλει. Σε αυτά οφείλουμε την καθημερινή μας τροφή, αλλά και τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου του πλανήτη, ενώ η παρουσία τους στο έδαφος είναι απαραίτητη για την ύπαρξη της ίδιας της ζωής. Παράλληλα, όμως, προκαλούν τρομερές επιδημίες από την πανώλη και την ευλογιά του παρελθόντος μέχρι τις συνεχιζόμενες πανδημίες χολέρας και τη σημερινή κρίση του AIDS. Τα μικρόβια έχουν κατατροπώσει ολόκληρες στρατιές και έχουν επηρεάσει καθοριστικά την έκβαση μεγάλων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, η σύγχρονη βιοτεχνολογία συνεργάζεται αρμονικά μαζί τους για την παρασκευή πολύτιμων αντιβιοτικών και άλλων εξαιρετικά ωφέλιμων ουσιών.

Η Αόρατη Δύναμη περιγράφει τις πολλές, ποικίλες και συχνά απροσδόκητες λειτουργίες των μικροβίων μέσα από μια σειρά 75 περίπου πορτραίτων, που κάθε ένα εστιάζεται σε συγκεκριμένο μικροοργανισμό και στη χαρακτηριστική συμπεριφορά του. Πρόκειται, λοιπόν, για μια "πινακοθήκη" που φέρνει στο φως την εκπληκτική ποικιλομορφία του μικροβιακού κόσμου. Τα μικρόβια έχουν παίξει τον ρόλο τους στην ανθρώπινη ιστορία και συμμετέχουν στη διαμόρφωση του μέλλοντός μας. Εξακολουθούν να μας εκπλήσσουν και πολύ συχνά να μας απειλούν? χωρίς αυτά όμως θα ήταν αδύνατον να συνυπάρξουμε. Σ' αυτό το συναρπαστικό όσο και διασκεδαστικό βιβλίο, ο Bernard Dixon δεν αφήνει καμιά αμφιβολία στον αναγνώστη ότι τα μικρόβια είναι αυτά που κυβερνούν τον κόσμο, και όχι τα μακρόβια.

Περιεχόμενα βιβλίου

EΝΟΤΗΤΑ 1. ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ - ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΠΟΥ ΕΠΛΑΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΑΣ
Το αρχέγονο κύτταρο - απ' όπου προήλθαμε όλοι
Botryococcus braunii - από πού προήλθε το πετρέλαιο;
Yersinia pestis - αιτία του Μαύρου Θανάτου
Phytophthora infestans - ... και ο Πρόεδρος J.F. Kennedy
Rickettsia prowazekii - οι φιλοδοξίες του Ναπολέοντα τορπιλίζονται
Ιός της λύσσας - η καλή τύχη και η εμφάνιση του εμβολιασμού
Penicillium notatum - η επανάσταση των αντιβιοτικών
Mycobacterium tuberculosis - το λόγιο μικρόβιο
Clostridium acetobutylicum - ο ιδρυτής του Κράτους του Ισραήλ
Aspergillus niger - το τέλος ενός ιταλικού μονοπωλίου
Ιός του κίτρινου πυρετού - κερδισμένα και χαμένα βραβεία Nobel
Neurospora crassa - δημιουργός της μοριακής βιολογίας
Ιός της ευλογιάς - μια ευπρόσδεκτη, άραγε, εξολόθρευση;
Bacillus anthracis - το βιολογικό όπλο του Tσώρτσιλ;
Micrococcus sedentarius - πόδια, κάλτσες και οσμές

ΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΟΙ ΚΑΤΕΡΓΑΡΗΔΕΣ - ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΠΕΦΥΛΑΞΑΝ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ
Haloarcula - τα μικρόβια μπορούν να είναι, πράγματι, τετράγωνα
Clostridium tetani - η λοίμωξη που αφάνισε το νησί St Kilda
Serratia marcescens - ο θαυματοποιός του Πάσχα
Proteus OX19 - το βακτήριο που ξεγέλασε τους Ναζί
Borrelia burgdorferi - η απατηλή εμφάνιση της νόσου Lyne
Νιτροποιητές - μνημεία που καταστρέφονται εκ των ένδον
Brucella melitensis - κίνδυνος στο ινστιτούτο ομορφιάς
Αποικοδομητές PCB - πανίσχυροι μικροκαθαριστές
Ιός της γρίπης των χοίρων - μια πανικόβλητη χώρα
Μικρόβια σε βιβλία - οι κίνδυνοι της βιβλιοφιλίας
Salmonella typhimurium - μαθήματα εργαστηριακής ασφάλειας
Σταφυλόκοκκοι - μικρόβια σε φολίδες δέρματος
Trichoderma - ένας μύκητας που ζει με το τίποτα
Legionella pneumophila - ένας καιροσκόπος βγαίνει απ' την κρυψώνα του
Legionella pneumophila - και το σύνδρομο των άρρωστων κτηρίων

ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΙΣ - ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΠΟΥ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΑΠΕΙΛΟΥΝ
Vibrio cholerae - η δεύτερη πανδημία
Vibrio cholerae - η έβδομη πανδημία
Corynebacterium diphtheriae - γιατί η ανοσοποίηση εξακολουθεί να είναι απαραίτητη
Haemophilus influenzae - το μικρόβιο που δεν προκαλεί γρίπη
Πλασμώδιο - και οι εφιδρώσεις της ελονοσίας
Desulfovibrio και Hormonconis - καταστροφείς
Salmonella typhi - και ένας ανάπηρος εξάδελφος
Salmonella typhimurium - και δήθεν υγιεινή διατροφή
Salmonella enteritidis - αιτία υπουργικής παραίτησης
Salmonella agona - η σημασία της θερμοκρασίας
Campylobacter jejuni - άλλος ένας παράγοντας τροφικής δηλητηρίασης
Pediococcus damnosus - η καταστροφή του κρασιού
Ιός ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) - ο τρόμος του AIDS
Βάκιλος από αμυχές νυχιών γάτας - διαλέγετε και παίρνετε

ΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ - ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΞΑΡΤΩΜΑΣΤΕ
Οι αζωτοδεσμευτικοί οργανισμοί - τροφή του εδάφους
Saccharomyces cerevisiae - το μυστικό του ψωμιού, του κρασιού και της μπύρας
Penicillium camemberti - ο σύμμαχος του καλοφαγά
Παραγωγοί αντιβιοτικών - κατανικώντας τις ασθένειες
Bacteroides succinogenes και Ruminococcus albus - σκλάβοι του προστομάχου
Η εντερική χλωρίδα - τα εντερικά αέρια θα μπορούσαν να είναι ακόμη ενοχλητικότερα
Παράγοντες ενεργοποίησης του υδρογόνου - οι καθαριστές του πλανήτη
Μικροβιακοί συνεταιρισμοί - οι ανακυκλωτές αποβλήτων
Μικροβιακοί συνεταιρισμοί - οι αδηφάγοι καταναλωτές πετρελαίου
Escherichia coli - ο ειδικός της γενετικής μηχανικής
Ashbya gossypii - ο παρασκευαστής βιταμινών
Fusarium graminaerum - ένας μικρομύκητας στο τραπέζι μας
Rhizopus arrhizus - μετασχηματιστής στεροειδών
Παραγωγοί ενζύμων - η λευκότερη μπουγάδα
Clostridium botulinum - ένα θανατηφόρο δηλητήριο προλαμβάνει την τύφλωση

ΕΝΟΤΗΤΑ 5. ΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ - ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΟΥΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ
Γαλακτοβάκιλος - η χρήση ενός μικροβίου για την καταπολέμηση κάποιου άλλου
Rhodococcus chlorophenolicus - καθαριστής του περιβάλλοντος
Ιός της δαμαλίτιδας (vaccinia) - καθολικό μέσο προστασίας;
Alcaligenes eutrophus - παραγωγός πλαστικού
Βακτηριοφάγος - μια έξυπνη εναλλακτική λύση στα αντιβιοτικά;
Crinalium epipsammum - η παράκτια διάβρωση αναχαιτίζεται
Enterobacter agglomerans - συντηρητής τροφίμων
Photobacterium phosphoreum - ο περιβαλλοντικός ανιχνευτής
Ερπητοϊός - ιχνηλασία του νευρικού συστήματος
Arhtrobacter globiformis - βιοτεχνολογία χαμηλών θερμοκρασιών
Trichoderma - έρχονται τα «οικολογικά» ζιζανιοκτόνα;
Escherichia coli - αντισώματα κατά παραγγελίαν
Μορφές-L - θα τεθούν μελλοντικά στην υπηρεσία μας;
Methylosinus trichosporium - προστατεύοντας τη στιβάδα του όζοντος
Synechococcus - αποτρέποντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα αυξανόταν με κίνδυνο το λιώσιμο των πάγων στους πόλους και την αλλαγή στο κλίμα της Γης. Σήμερα ο κόσμος, μην έχοντας λάβει κανένα ουσιαστικό μέτρο, βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής. Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, η θερμοκρασία θα είναι μάλλον μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά τα τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια, και οι σαρωτικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου θα καθορίσουν τη ζωή πάνω στη Γη για τις επερχόμενες γενεές.

Γράφοντας με διαύγεια και αντικειμενικότητα η διάσημη δημοσιογράφος Ελίζαμπεθ Κόλμπερτ προσεγγίζει αυτό το πελώριο πρόβλημα από κάθε γωνία. Ταξιδεύει στον Αρκτικό Κύκλο, παίρνει συνεντεύξεις από ερευνητές και περιβαλλοντολόγους, εξηγεί την επιστήμη και τις μελέτες, ιχνογραφεί παραλληλισμούς με χαμένους αρχαίους πολιτισμούς, ξεδιπλώνει το πολιτικό παρασκήνειο, και παρουσιάζει τις προσωπικές ιστορίες εκείνων που έχουν επηρεαστεί πιο πολύ – των ανθρώπων που κατοικούν στους πόλους και που, σαν μια επερχόμενη προφητεία, βλέπουν τον κόσμο τους να εξαφανίζεται. Από τα βιβλία που επηρέασαν αποφασιστικά το παγκόσμιο διάλογο για την κλιματική αλλαγή, το Ημερολόγιο μιας καταστροφής εξετάζει τι μπορούμε να κάνουμε όλοι για να σώσουμε τον πλανήτη μας.

Αντιμετωπίζουμε τις ασθένειες ως τους εχθρούς μας, τα μικρόβια και τις μολυνσεις ως πράγματα που πρέπει να καταπολεμήσουμε. Μήπως έχει έρθει καιρός να αναθεωρήσουμε αυτές τις απόψεις; Σε αυτό το έξυπνο και γοητευτικό βιβλίο η εξελικτική βιολόγος Μάρλεν Ζουκ μας κάνει να ξανασκεφτούμε τα ένστικτά μας, καθώς ισχυρίζεται ότι οι ασθένειες είναι οι σύντροφοί μας και όχι οι αντίπαλοί μας.

Από τις πρώτες μέρες της ζωής στη Γη, όταν τα παράσιτα υποκίνησαν τη δημιουργία πολύπλοκων μορφών ζωής, οι αρρώστειες εξελίχθηκαν παράλληλα με εμάς, κι έγιναν όχι μόνο μέρος της φύσης αλλά και ουσιαστικές για την υγείας μας. Αντλώντας από τις πιο πρόσφατες έρευνες και τις πιο ασυνήθιστες μελέτες, η Ζουκ εξηγεί το ρόλο των ασθενειών σε ένα συναρπαστικό εύρος από θέματα: Γιατί οι άντρες πεθαίνουν πιο νωρίς από τις γυναίκες; Γιατί μας ελκύουν οι σύντροφοί μας; Γιατί τα αρσενικά πτηνά δεν έχουν πέος; Γιατί παθαίνουμε – όπως και τα έντομα, τα πουλιά, τα γουρούνια, οι αγελάδες, οι κατσίκες, ακόμα και ορισμένα φυτά – αφροδήσια νοσήματα; Γιατί υπάρχει το σεξ, αντί να πολλαπλασιαζόμαστε μόνοι μας γεννώντας αντίγραφα του εαυτού μας, όπως κάνουν κάποιες σαύρες; Και πώς η μανία με την καθαριότητα μας καθιστά περισσότερο άρρωστους;

Χρησιμοποιώντας τη δική της έρευνα στην φυλετική επιλογή, καθώς και μια σειρά από καταπληκτικές ιστορίες από τον φυσικό κόσμο, η Ζουκ μας κάνει να δούμε τα τρομακτικά παράσιτα με άλλο μάτι.