openscience

Φέτος μάθαμε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι το ελληνικό νησί της Ικάριας έχει μια σημαντική παγκόσμια πρωτιά. Οι κάτοικοι του μαζί με αυτούς άλλων τριών σημείων του κόσμου (Σαρδηνία, κάποιο νησί της Ιαπωνίας και την Κόστα Ρίκα)  έχουν να επιδείξουν το μεγαλύτερο μέσο όρο ζωής ή μάλλον για να είμαστε περισσότερο ακριβείς το ποσοστό των ανθρώπων με ηλικία άνω των 90 ετών ξεπερνά το 1% όταν ο μέσος όρος είναι 0.1%. Προ ολίγων μηνών μάλιστα έγινε και κάποιο σχετικό συνέδριο στο νησί στο οποίο έλαβαν μέρος επιστήμονες από αρκετές χώρες.

Πολλοί μιλούν για τους χαλαρούς ρυθμούς ζωής του νησιού  και άλλοι για καλή διατροφή ή συνδυασμό και των δύο. Δυσκολεύομαι να πιστέψω βεβαίως ότι σε άλλες επαρχίες της χώρας δεν θα βρούμε παρόμοιους ρυθμούς ζωής και εξίσου καλές διατροφικές συνήθειες. Επισκεπτόμενος το νησί εντόπισα ένα παράγοντα που κατά τη γνώμη των ντόπιων ίσως κάνει τη σημαντική διαφορά. Αυτός δεν είναι άλλος από τα ραδιενεργά λουτρά που βρίσκει κάνεις στις περιοχές κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού, Άγιος Κήρυκος.

Τα ραδιενεργά αυτά λουτρά τα οποία επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι από όλα τα μέρη της Ελλάδος είναι μάλιστα τα περισσότερο ενεργά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σύμφωνα με ισχυρισμούς μικρές εκθέσεις σε ακτινοβολία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενεργοποιεί νευρώνες και πολλά άλλα. Η ρήση του παν μέτρον άριστον ταιριάζει απόλυτα εδώ αφού ιονίζουσες ακτινοβολίες που γνωρίζουμε ότι είναι άκρως επικίνδυνες για τον οργανισμό και αίτια καρκίνων, σε αυτή την περίπτωση δρουν ωφέλιμα με κατάλληλη και συνετή χρήση. Ίσως μάλιστα σε αυτά τα επίπεδα να καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα δίχως να προκαλούν άλλες ζημιές. Άλλωστε οι ακτινοβολίες ήδη χρησιμοποιούνται στη μάχη κατά του καρκίνου. Οι ντόπιοι που φυσικά έχουν εκμεταλλευτεί εμπορικά τις πηγές όπως έχουν κάνει σε όλες τις υπόλοιπες χώρες ισχυρίζονται ότι επισκέψεις στα λουτρά τους θεραπεύουν μια πολύ μεγάλη λίστα ασθενειών και ότι όλα αυτά είναι γνωστά από την εποχή των αρχαίων ελλήνων ιατρών. Υπάρχει μάλιστα διαφορετική λίστα για κάθε ξεχωριστή πηγή την οποία χαρακτηρίζει διαφορετική θερμοκρασία υδάτων, ραδιενέργειας και χημική σύσταση νερών. Η ιατρική κοινότητα σήμερα δεν έχει ακόμα αποδεχτεί ή αναγνωρίσει το ωφέλιμο αυτούς του είδους θεραπείας αν και κάποιες έρευνες έχουν ξεκινήσει πρόσφατα με ομάδες ασθενών δίνοντας θετικά πρώτα συμπεράσματα.

Το ενεργό συστατικό των λουτρών είναι το ραδιενεργό ραδόνιο το οποίο είναι αποτέλεσμα σχάσης άλλων ραδιενεργών στοιχείων. Το ραδόνιο είναι ένα άοσμο και άχρωμο αέριο με μικρή χημική δραστηριότητα το οποίο οι λουόμενοι εισπνέουν. Έκθεση σε μεγάλες ποσότητες ραδόνιου φυσικά οδηγεί σε καρκίνους και μάλιστα θεωρείται ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας καρκίνους των πνευμόνων μετά το κάπνισμα. Στα λουτρά της Ικάριας προφανώς η ποσότητα του είναι η κατάλληλη για να έχει κάποια θετικά αποτελέσματα.

Θα μπορούσε άραγε αυτή η μοναδική ιδιαιτερότητα του νησιού να είναι πράγματι ο καθοριστικός παράγοντας; Όπως πάντα την πιο έγκυρη απάντηση θα τη δώσουν οι επιστήμονες και ερευνητές που ως τώρα δεν έχουν ασχοληθεί αρκετά με το θέμα. Η προβολή στα μέσα ίσως δώσει το έναυσμα στους βιολόγους και άλλους να επικεντρωθούν σε αυτό το νέο πεδίο. Σε κάθε περίπτωση όμως χιλιάδες κόσμου θα συνεχίσουν να επισκέπτονται τα λουτρά και ακόμα περισσότεροι θα συζητάνε για αυτά πότε με απορία και πότε με καχυποψία. Η καχυποψία οφείλεται στο γεγονός  ότι για τους μη ειδικούς ή τουλάχιστον για αυτούς που δεν είναι σε άμεση ανάγκη εύρεσης εναλλακτικών λύσεων για το οποίο πρόβλημα τους, οι λέξεις ραδιενεργό και ακτινοβολία προκαλεί φόβο.

Καθημερινά βρισκόμαστε σε έκθεση φυσικής ακτινοβολίας από το περιβάλλον και πολλές φόρες οι δόσεις αυτές μεγαλώνουν όπως όταν για παράδειγμα ταξιδεύουμε με αεροπλάνο, περνούμε χρόνο σε υπόγειους χώρους και ορυχεία, κάνουμε ακτινογραφίες ή αξονικές εξετάσεις και φυσικά όταν καπνίζουμε (ραδιενεργά στοιχειά βρίσκονται σε πολλές ουσίες).

Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν να έχουμε κάποιο μέτρων σύγκρισης, έτσι ώστε και  επόμενη φορά που κάποιος θα θέλει να επισκεφτεί τα λουτρά της Ικάριας να μπορεί να έχει μια ιδέα του πόσο επικίνδυνη ή όχι είναι η έκθεσή του σε αυτά; Στα ραδιενεργά λουτρά της Ικαρίας και άλλων που βρίσκονται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, η πληροφορία που δίνεται σχετικά με τα επίπεδα ραδονίου είναι μια τιμή σε μονάδες Mache. Για το κοινό και τους επισκέπτες βεβαίως αυτό δεν δίνει μια απλή πληροφορία ή τουλάχιστον μια κατανοητή αναλογία ώστε να μπορεί να κάνει ο καθένας μόνος του τη δική του ανάλυση ρίσκου. Ας δούμε λοιπόν μερικές μετατροπές μονάδων μέτρησης και το παράδειγμα κάποιας περιοχής λουτρών στην Ικαρία ώστε να βγάλουμε κάποια γρήγορα συμπεράσματα.

Τα λουτρά Λευκάδας στην Ικάρια σε κοντινή απόσταση από τον Άγιο Κήρυκο δίνουν ως πληροφορία ότι τα επίπεδα τους είναι 10 έως 32 ΜΕ (Mache)

1 ΜΕ αναλογεί σε 13.5 Bq/L ή 364 pCi/L ενώ τα 200 Bq/m^3 ισοδυναμούν με 3 mSv/y

Επίσης 1 mSv ισοδυναμεί με 100 mrem/yr

Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι μια ακτινογραφία (ακτίνες Χ) αντιστοιχεί περίπου σε 10 mrem ενώ μια αξονική σε 500 έως 1000 mrem περίπου (ανάλογα με την εξέταση) και ένα αεροπορικό ταξίδι αναλογεί σε περίπου 1 mrem ανά ώρα ταξιδιού.

Παίρνοντας την μέγιστη τιμή ΜΕ για τα λουτρά Λευκάδας Ικαρίας που είναι το 32 και κάνοντας μερικές μετατροπές μονάδων μετρήσεων έχουμε

32 ME ≈ 10 nCi/L ≈ 370,000 Bq/m3 ≈ 600 mSv/y = 60,000 mrem /y ≈ 180 mrem / day ≈ 8 mrem / hr

Με άλλα λόγια μια ώρα χρήσης των λουτρών ισοδυναμεί περίπου με 1 ακτινογραφία. Μικρό ρίσκο αν αναλογιστεί κανείς την ακτινοβολία που δεχόμαστε ολόκληρο το έτος αθροιστικά από τόσες διαφορετικές πηγές. Αν αποδειχτεί ότι πραγματικά αυτός είναι ο κρίσιμος παράγοντας της μακροζωίας των ντόπιων τότε δε θα μιλάμε καθόλου για ρίσκο. Το ρίσκο σε αυτή την περίπτωση θα είναι η ανεύθυνη και μη ενημερωμένη έκθεση σε πραγματικά επικίνδυνες ακτινοβολίες. Σε κάποια άλλα λουτρά της περιοχής βάβαια τα επίπεδα είναι 20 έως 30 φορές υψηλότερα κάτι το οποίο πρέπει επίσης να παίρνουμε υπόψη όταν σκεπτόμαστε επισκέψεις εκεί.

Όσο για το ραδόνιο πρέπει να αναφέρουμε ότι κατά κύριο λόγο εισπνέεται και αποβάλλεται από τον οργανισμό σε λιγότερο από μια μέρα σύμφωνα με τις οδηγίες προς τους επισκέπτες.

Κατά την επίσκεψη μου σε κάποιο από τα λουτρά έμεινα περίπου μισή ώρα πριν οι ντόπιοι μου πουν οτι αυτό ήταν αρκετό για σήμερα. Αμέσως σκέφτηκα οτι είμαστε στα μέσα του έτους και έχω ήδη καπνίσει περίπου 200 πακέτα τσιγάρα, έκανα μια αξονική εξέταση πριν ένα μήνα, έχω ταξιδέψει σχεδόν 40 ώρες με αεροπλάνο και προβλέπονται άλλες τόσες έως το τέλος του έτους και κάπου εκεί σκέφτηκα ότι για τη δική μου περίπτωση οι υπολογισμοί δεν θα οδηγήσουν σε κανένα ασφαλές συμπέρασμα