openscience

Θα ήθελα να σας μιλήσω για τον Batman και τη διάχυση της ευθύνης. Διάχυση της ευθύνης είναι αυτό που συμβαίνει όποτε κάποιος λέει “Λοιπόν, χρειάζομαι εθελοντές για καθαριότητες τουαλέτας”: όλοι αποκτούν ένα ξαφνικό ενδιαφέρον για τα νύχια τους καθώς και μια έντονη διάθεση να σφυρίξουν αδιάφορα.

Έχει τύχει σε όλους μας. Μάλιστα, είναι ένα από τα ισχυρότερα και πιο αναπαράξιμα φαινόμενα της κοινωνικής ψυχολογίας. Καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που είναι μάρτυρες σε ένα γεγονός αυξάνεται, η πιθανότητα οποιοσδήποτε από αυτούς να βοηθήσει μειώνεται. Άλλωστε, η ευθύνη είναι ίσως το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του ήρωα. Ο Batman φημίζεται για το ότι δεν έχει δυνάμεις. Είναι πλούσιος. Θα μπορούσε να ζει μια άνετη, βολεμένη ζωή. Τι είναι αυτό που τον κάνει να πει: “μόνο εγώ μπορώ να σώσω τη Gotham;”

Έντονη ψυχασθένεια.

Συνδυασμένη, όμως, με ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο αίσθημα ευθύνης.

Φυσικά, υπάρχει ένας άλλος υπερήρωας που είναι πολύ πιο κατάλληλος για ομιλίες που αφορούν την ευθύνη: ο Spiderman. Δυστυχώς, ήταν ήδη πιασμένος.

Όλα ξεκινούν με την Kitty Genovese. Η Kitty Genovese είναι νεκρή. Δολοφονήθηκε το 1964 έξω από το διαμέρισμά της στο Κουίνς της Νέας Υόρκης. Ο λόγος που ο φόνος της Κίτι είναι σημαντικός είναι πως, σύμφωνα με τις εφημερίδες, διήρκησε περισσότερο από μισή ώρα και μάρτυρές του υπήρξαν γύρω στα 38 άτομα: οι γείτονές της. Η Kitty ήταν bar woman. Καθώς επέστρεφε σπίτι της αργά ένα βράδυ, ο δράστης της επιτέθηκε και τη μαχαίρωσε. Οι κραυγές της τράβηξαν την προσοχή των γειτόνων της και τρόμαξαν τον δράστη αρκετά ώστε να απομακρυνθεί. Παρόλα αυτά, επέστρεψε 10 λεπτά αργότερα για να τελειώσει αυτό που ξεκίνησε.

Ο φόνος προκάλεσε μεγάλο σάλο. Εφημερίδες υποστήριζαν πως οι 38 μάρτυρες που άκουσαν τις φωνές και δεν κατέβηκαν να βοηθήσουν ήταν εξίσου ένοχοι με το δολοφόνο. Ο βίαιος κινηματογράφος και η τηλεόραση κατηγορήθηκαν πως απευαισθητοποιούν το κοινό (τότε δεν υπήρχαν βιντεοπαιχνίδια, όμως).

Η αδράνεια των 38 γειτόνων ώθησε επίσης τους Bibb Latané και John Darley να κάνουν ένα πείραμα: Ένας φοιτητής έμπαινε σ’ένα δωμάτιο με ένα μικρόφωνο κι ένα φως. Όποτε το φως ήταν αναμένο, καλούνταν να μιλήσει για τα προβλήματα της φοιτητικής ζωής. “Χτες ο καφές μου κρύωσε πρωτού προλάβω να τον τελειώσω.” “Πάντα μου μένει πολύς μήνας στο τέλος των χρημάτων.” Όποτε έσβηνε το φως, άκουγε άλλους φοιτητές να μιλούν, όλοι τους ηχογραφημένοι ηθοποιοί. Κάποια στιγμή, ένας από αυτούς τους “φοιτητές” πάθαινε κρίση επιληψίας.

Αυτό που παρατήρησαν ο Darley κι ο Latané ήταν πως η πιθανότητα ο αληθινός φοιτητής να βγει και να καλέσει βοήθεια ήταν αντιστρόφως ανάλογη με τον αριθμό των “φοιτητών” που νόμιζε πως συμμετείχαν στο πείραμα. Όποτε ήταν περισσότεροι από 3-4, θεωρούσε πως “όλο και κάποιος άλλος θα βοηθήσει” και δεν έκανε τίποτα. Μόνο όταν του δημιουργούταν η εντύπωση πως ήταν μόνο αυτός και το παιδί με την επιληψία μπορούσε κανείς να βασιστεί στο ότι θα βοηθούσε.

Συνεπώς, οι περισσότεροι άνθρωποι θα προτιμήσουν ν’αφήσουν κάποιον να πεθάνει, ή έστω να υποφέρει, παρά να το κάνουν θέμα. Τι γίνεται όμως, όταν εμείς οι ίδιοι είμαστε σε κίνδυνο; Οι επιστήμονες επινόησαν το εξής σενάριο: Σ’ένα δωμάτιο μπαίνουν τρία άτομα, οι δύο τους ηθοποιοί. Τους ζητείται να συμπληρώσουν ένα απλό ερωτηματολόγιο. Μετά από κάποιο διάστημα, άσπρος καπνός αρχίζει να μπαίνει από τον εξαερισμό. Το “πειραματόζωο” παρατηρεί τον καπνό και γυρνάει ανήσυχος προς τους άλλους δύο. Εκείνοι συνεχίζουν ακάθεκτοι να απαντούν στις ερωτήσεις. Και το ίδιο κάνει κι αυτός. Η έρευνα έδειξε πως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων συνέχιζαν να γράφουν ενώ ένα λεπτό στρώμα άσπρης σκόνης μαζεύονταν στο κεφάλι και τους ώμους τους!

Οι άνθρωποι είμαστε κατεξοχήν κοινωνικά όντα. Μάλιστα, φαίνεται πως η ανάγκη μας να “ταιριάξουμε” με τους γύρω μας είναι τόσο συντριπτική που καταπνίγει ακόμη και το ίδιο το ένστικτο της επιβίωσής μας! Κυριολεκτικά, καλύτερα να πεθάνουμε παρά να προκαλέσουμε σκηνή.

Ευτυχώς ένας άλλος, λιγότερο γνωστός, επιστήμονας ονόματι Arthur Beaman αποφάσισε να κάνει κάτι γι’αυτό. Ανακάλυψε πως, όταν κάποιος γνωρίζει πως η φυσική του τάση είναι η απραξία, γίνεται πολύ πιο πιθανό να βοηθήσει όποτε χρειαστεί. Κι αυτό ελπίζω να πέτυχα, σήμερα. Να φέρω τον καθένα από σας λίγο πιο κοντά στο να γίνει ήρωας.

Τα 5 βήματα του Beaman για τη θεραπεία της απάθειας του θεατή:

1. Εσύ, ο εν δυνάμει βοηθός, πρέπει να προσέξεις πως κάτι συμβαίνει.
2. Πρέπει να ερμηνεύσεις το γεγονός ως ένα στο οποίο απαιτείται βοήθεια.
3. Πρέπει να αναλάβεις προσωπική ευθύνη.
4. Πρέπει να αποφασίσεις τι δράση θ’αναλάβεις.
5. Πρέπει, ύστερα, ν’αναλάβεις αυτήν τη δράση.

Επίσης, αν δεν έχεις διαβάσει το Opening Skinner’s Box, κάν’το! Είναι μία συλλογή με τα 10 σημαντικότερα ψυχολογικά πειράματα του 20ού αιώνα και είναι φανταστικό! Αν σου φάνηκαν τα παραπάνω ενδιαφέροντα, που να διαβάσεις και για γνωστική ασυμφωνία, ψεύτικη μνήμη ή το πείραμα του Rat Park.