Ανάσες που χάθηκαν στη θύελλα

 Ημερομηνία: Τετάρτη 02 Δεκ 2009
Συγγραφέας: Έλσα Μανιατάκη

Εικόνα: Έλσα Μανιατάκη
Pin It

Θύματα της "Ισπανική γρίππης" του 1918Την πρώτη του ακτινογραφία ο παππούς μου την έκανε στα ογδόντα του χρόνια. Τότε ο γιατρός έκπληκτος διαπίστωσε πως μονάχα ο ένας πνεύμονας βρισκόταν σε λειτουργία ενώ ο άλλος είχε καταστραφεί πριν από πολλά-πολλά χρόνια, δεκαετίες όπως μας είπε. Δεν έδωσε όμως κάποια εξήγηση.

Το μυστήριο του χαμένου πνεύμονα λύθηκε πολύ αργότερα, όταν διηγήθηκα σε έναν συνάδελφο στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια μια ιστορία από τα νεανικά χρόνια του παππού στο μακεδόνικο μέτωπο: Προς το τέλος του πόλεμου, κατά τη διάρκεια μιας νυχτερινής πορεία μέσα σε κρύο, αέρα και βροχή, ένοιωσε μια έντονη αδιαθεσία που επιδεινώθηκε ραγδαία. Λίγες ώρες αργότερα είχε σωριαστεί στο έδαφος. Ήταν μέρα όταν άνοιξε τα μάτια του. Γύρω δεν υπήρχε ψυχή! Σηκώθηκε και ακολουθώντας τα χνάρια προσπάθησε να ξαναβρεί το σύνταγμα του. όταν επιτέλους έφτασε σε κάποιο χωριό, του είπαν ότι πέρασε από εκεί το στράτευμα, αλλά πριν από δυο μέρες!...

Εκείνη η χρόνια, το 1918, ήταν η τελευταία του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου από τον οποίο, στα τέσσερα χρόνια που διήρκεσε, χάθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι. Ακόμη περισσότεροι, περίπου 50 εκατομμύρια, χάθηκαν εκείνο το χειμώνα από την χειρότερη επιδημία στη σύγχρονη ιστορία. Ονομάστηκε «ισπανική γρίπη» επειδή τα ισπανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν τα πρώτα που μίλησαν για αυτήν.

Το σημείο ταφής των θυμάτων της γρίππης του 1918 στην ΑλάσκαTo αίτιο που προκάλεσε την φοβερή επιδημία, ο ιός της γρίπης, ανακαλύφθηκε στη δεκαετία του '30, όμως το θανατηφόρο στέλεχος του 1918, αφού σάρωσε την υφήλιο, χάθηκε μαζί με τα θύματα του. 72 άνθρωποι από τους ογδόντα ενός καταυλισμού ινδιάνων χάθηκαν μέσα σε λίγες μέρες στην ιεραποστολή του Μπρέβιγκ στην Αλάσκα. Ενταφιάστηκαν σε έναν ομαδικό τάφο που υπάρχει ακόμα - εκεί το χώμα είναι πάντοτε παγωμένο και οι νεκροί διατηρούνται για δεκαετίες.

Από το παγωμένο χώμα της Αλάσκα σκέφτηκε να «αναστήσει» τον ιό του 1918 ο Γιόχαν Χάλτιν, ένας Σουηδός γιατρός που εργαζόταν στις ΗΠΑ. Το 1951 ο Χάλτιν ζήτησε άδεια εκταφής από την ιεραποστολή του Μπρέβιγκ, πήρε δείγματα από πνεύμονες και προσπάθησε να καλλιεργήσει τον ιό στο εργαστήριο του στην Αιόβα, με τις νέες τεχνικές που είχαν αναπτυχθεί τότε, δίχως όμως επιτυχία.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι επιστήμες της ζωής πήραν μια νέα πνοή με την ανάπτυξη της Μοριακής Βιολογίας, που μας επιτρέπει να «διαβάζουμε» την αλληλουχία που χαρακτηρίζει το γενετικό υλικό ενός οργανισμού, ακόμα και από ένα ελάχιστο υπόλειμμα, όπως λίγα τετραγωνικά χιλιοστά οστού, η τη ρίζα μιας τρίχας. Με αυτές τις τεχνικές αποφάσισε να διαβάσει το γενετικό υλικό του χαμένου ιού του 1918 ένας Γερμανός ερευνητής στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Ουάσιγκτον στις αρχές του '90. Είχε στη διάθεση του κρυοσυντηρημενα δείγματα πνευμόνων από παλιές νεκροψίες κάποιων άτυχων Αμερικανών εθελοντών που είχαν χαθεί από την επιδημία προτού καν μπουν στο πλοίο για το μέτωπο στην Ευρώπη.

Ο ιός σε "πρώτο πλάνο"Τα δείγματα ήταν σε ελάχιστες ποσότητες και σε κακή κατάσταση. Τα αποτελέσματα που μπόρεσε να πάρει η ερευνητική ομάδα της Ουάσιγκτον ήταν φτωχά, και η εργασία τους δημοσιεύτηκε με δυσκολία το 1995. Ο Γιόχαν Χάλτιν ήταν ακόμα εν ζωή - και εξακολουθεί ως σήμερα. Όταν διάβασε την εργασία, ξαναταξιδεψε στην Αλάσκα και σε μια νέα εκταφή εντόπισε μια υπέρβαρη γυναίκα που όταν πέθανε - θα ήταν Γύρω στα 30. Το λίπος γύρω από τους πνεύμονες, τους είχε προστατεύσει. Ο ιός δεν ήταν ανέπαφος σε κανένα από τα δείγματα που ο Χάλτιν έστειλε στην Ουάσιγκτον, όμως τα δείγματα ήταν πολλά κι έτσι κομμάτι-κομμάτι μπόρεσε η ερευνητική ομάδα να διαβάσει την αλληλουχία του γενετικού υλικού ενός από τους πλέον θανατηφόρους ιούς στην ανθρώπινη ιστορία.

Η συνεχεία ήταν πλέον εύκολη. Η κατασκευή ενός τμήματος γενετικού υλικού της επιλογής του ερευνητή είναι τώρα ρουτίνα, αρκεί να έχει προσδιοριστεί η αλληλουχία του. Βέβαια από το γενετικό υλικό δεν γίνεται να κατασκευαστούν τα κύτταρα ενός οργανισμού - ο ιός όμως δεν αποτελείται από κύτταρα, αλλά είναι πολύ-πολύ μικρότερος. Αυτή η ελάχιστη μορφή, που οριακά μπορεί να ονομαστεί «ζωή», είναι γενετικό υλικό μέσα σε ένα περιτύλιγμα από λιπίδια, υδατάνθρακες και πρωτεΐνες. Μπαίνει μέσα στα κύτταρα μας και εκεί πολλαπλασιάζεται. Εκατοντάδες απόγονοι σχηματίζονται που, αφού κλέψουν κάποια συστατικά από το μισοπεθαμένο πλέον κύτταρο, απελευθερώνονται, μολύνουν το επόμενο κύτταρο κοκ.

Ο χαμένος ιός της ισπανικής γρίπης του 1918 ανακατασκευάστηκε την τελευταία δεκαετία, σε αυστηρές συνθήκες βίο-ασφάλειας. Τα αποτελέσματα σε πειραματόζωα επιβεβαίωσαν παλαιότερες θεωρίες για τον μηχανισμό με τον οποίο σκότωσε 50 εκατομμύρια ανθρώπους: Ο ιός εκείνος είχε ένα μοναδικό συνδυασμό γενετικού υλικού που είχε ως αποτέλεσμα να διεγείρεται σε υπερβολικό βαθμό η άμυνα του οργανισμού τον οποίο μόλυνε. Οι πνεύμονες καταστρέφονταν εξ' αιτίας του υπερβάλλοντος ζήλου ενός συστήματος που υποτίθεται ότι βρισκόταν εκεί για να τους προστατεύει.

Στις δυο μέρες που ο παππούς κείτονταν στο λασπωμένο χώμα της Μακεδονίας βυθισμένος στον λήθαργο του πυρετού, ο υπερβάλλων ζήλος οδήγησε τον ένα πνεύμονα στην αυτοκαταστροφή. Στο μεταξύ, ο άλλος πνεύμονας κράτησε την ...ψυχραιμία του και κρατήθηκε ζωντανός. Και στις έξι δεκαετίες που ακολούθησαν σήκωσε ολόκληρο το φορτίο της ανάσας ενός ανθρώπου που ξυπνούσε χαράματα, για να δουλέψει στα χωράφια ως το σούρουπο, με ένα μικρό διάλειμμα το μεσημέρι για δυο πιάτα φαγητό ξέχειλο στο ελαιόλαδο, και ένα ποτήρι κόκκινο κρασί από το βαρέλι.